همبندی ( توپولوژی ) شخصیتی زندانیان

در این پژوهش سعی بر آن است که به بررسی دلایل وقوع جرم ، پیشگیری از وقوع جرم ، رفتار صحیح با زندانیان، حقوق زندانی ، اصلاح قوانین کیفری و جزائی و بررسی وضعیت زندانی پرداخته شود. با توجه به شرایط و امکانات موجود اقدام به ارائه و و پیشنهاد راهکارهای مناسب جهت بهبود شرایط موجود در زندان ارائه خواهد شد.

نتایج این مقاله تشریحی بیانگر این است که با اتخاذ شیوه ی مناسب مدیریت زندانبانی و توسعه ی راهکارهای جدید سلامت روان با کمک گرفتن از مددکاران و روان کاوان بیشتر می توان مانع از ارتکاب جرم جدید شد و از اختلالات ناشی از استرس موجود در محیط زندان پیشگیری کرد.

 (کلمات کلیدی : درمان گروهی، همبندی شخصیتی، آمار زندانیان، زندانیان، سلامت روان. )

مقدمه :

سازمان بهداشت جهانی، بهداشت روانی را چیزی صرفأ بیش از عدم بیماری و ناتوانی می داند و در عوض آن را یک حالت بهزیستی اجتماعی، روانی، جسمانی و معنوی کامل تعریف می کند.

بنا به زیربنای این تعریف همه ی جامعه نیازمند بهداشت روانی سالم هستند و این تنها معطوف با افرادی که از اختلالات روانی رنج می برند نیست با این حال موضوع تحقیق به افرادی که در زندان هستند برمی گردد که به مراتب به بازپروری بیشتر و کاهش فشار روانی ناشی از زندان با استفاده از تغییر نوع مؤلفه های گزینش و غربالگری شخصیتی آنان برمی گردد.

برای درک بهتر متوسل به تشریح مدیریت زندان می شویم چرا که آنان هستند که حقیقتأ پرچمدار اصلاح و تربیت جامعه اند و جایگاه وسیع تفکر اصلاحی خطوط مقدمشان است. ولی با تناقضات پیچیده ای که در امر مدیریت آنها نهفته است واکاوی کارشان دشوار است. آنان بر اساس مقررات و شرح وظایف قانونی خود دارای مسئولیتی خطیر، حساس و پر مشغله اند که هدایت و رهبری برنامه های اصلاحی و تربیتی، حل مسائل اجتماعی زندانیان و وظایف درمانی و مددکاری را نیز بر عهده دارند که کمتر شغلی تا این حد دارای تناقضات مختلف در فعالیت ها و عملکردهایش قرار داده چرا که از یک طرف مأمور کارهای انتظامی، نظامی و امنیتی اند که ماهیت خشن دارند و از طرف دیگر مأمور اصلاح و تربیت هستند که بشدت طبیعتی نرم و محبت آمیز می طلبد و از همه مهمتر حفظ ارتباط با زندانیان جزو کارهای بسیار پیچیده است. سختی کار زمانی به اوج خود می رسد که می توان گفت تقریبأ هیچ دستگاهی به این اندازه از سوی قوای سه گانه کشور نظارت صورت نمی پذیرد. برای نمونه فقط از یک قوه 43 مرجع مختلف، نظارت مستقیم و غیر مستقیم خود را دارد. با همه ی این شرایط باید این سختی ها را باید با جان خرید و به کار اصلاح و تربیت پرداخت.

در دنیا 115 نوع مختلف سیستم زندان بانی وجود دارد که در آئین نامه به روش ایرلندی که همان سیستم تدریجی است پرداخته شد به این معنا که اول زندان بسته، زندان نیمه باز، زندان تمام باز و بعد آزادی کامل قرار دارد.

متن :

از آنجا که زندان به عنوان اولین راهکار اجرا می شود و به تناسب با آن معضلات اجتماعی و خانوادگی ناشی از حبس داریم و این مسئله نیازمند اصلاح قانون است.

مردان بالغ عنصر اصلی و تشکیل دهنده ی نیروی کار در جامعه هستند. در ایران بیشتر از دویست و پنجاه هزار نیروی کار بالقوه ثابت در زندان هستند و اقتصاد جامعه از فعالیت آنها بی بهره است.آمار نرم جهانی ...... حضور در زندان بر اساس هر 000/100 نفر جمعیت حداکثر 150 نفر است این در حالی است که در کشورمان بنا بر آمار رسمی تیر ماه سال 1396 بیشتر از 290 نفر بود که معادل 270000زندانی ثابت است ، طوری که گنجایش فیزیکی واقعی زندانها 85000 نفر زندانی بوده ولی سازمان زندانها مجبور به افزایش گنجایش فیزیکی زندانها به 140000 نفر زندانی شد. با این شرایط رتبه هشت را در جهان از لحاظ زندانی داریم . رکورددار کمترین زندانی را دانمارک با نزدیک 6 میلیون نفر جمعیت تنها هشت زندانی دارد .در طی  7 ماهه اول سال 1396 بر اساس آماری که سازمان زندانها ارائه کرده، شاهد افزایش 2.7 % زندانها هستیم. به همیت ترتیب بازداشت های موقت در همین مدت 4.5% افزایش یافته است.

جمعیت ۳۵ کشور جهان از جمعیت سالانه زندانهای ما کمتر است و همه اینها تنها به خاطر ۱۹۸۵ عنوان مجرمانه این نیست که بیش از ۷۰ % آن در هیچ قوانین قضایی مجرمانه در دنیا تعریف نشده است. بلکه به خاطر نوع مدیریت زندان داری است که معایب خاص فراوانی دارد که چشم پوشی از آن به این منشور دامن می‌زند. باید توجه داشت این شرایط فضای امنیتی پلیس را غالب کرده که تقریبأ هیچ خانواده ای را بدون پرونده قضایی نگذاشته است.

زندان با توجه به نوع جامعه ای که در خود دارد یکی از خاص ترین مکان ها برای بحث درباب تاثیرپذیری است. مبادله تجارب و آموزش‌های حین زندان ، ناشی ترین فرد را در حد حرفه ای صاحب تجربه کرده و تازه اینجاست که فرد بر بی‌تجربگی خود نفرین می فرستند که چرا در آن گرفتار شده است. برهمین اساس حدود ۹۰ % باندهای قانون شکنی مثل توزیع مواد مخدر، سرقت مسلحانه ،کلاهبرداری و باندهای جعل در زندان هستند اولیه تشکیل خود را شکل داده اند.

افزایش نگران کننده نرخ تکرار جرم جواب این ادعاست که حدود نیمی از زندانیان به زندان باز می گردند که این پدیده تلخ ریشه در ناتوانی اصلاح مجرمان دارد. افزایش روز افزون جمعیت کیفری در کشور نیز نشانگر ضعف و کاستی در فعالیت های پیشگیرانه است. طبقه بندی اشتباه زندانیان بر اساس جرم باعث مبادله تجارب منفی آنان به یکدیگر می‌شود. اینجاست که بحث ضرورت همبندی شخصیتی زندانیان در این آشفته‌بازار امری اجتناب ناپذیر می‌نماید تا بستری مناسب برای طبقه بندی آنان فراهم آورد تنها در این شرایط است که زندان به آموزه های جبران ناپذیرش پایان خواهد داد.

 برای این مهم باید درک درستی از وضعیت فعلی براساس آمار داشته باشیم.

بنا به گفته وزیر آموزش و پرورش هر دانش آموز به طور میانگین دو میلیون تومان در سال برای دولت هزینه دارد این در حالیست که هزینه سالانه نگهداری یک زندانی به طور میانگین پنجاه ......میلیون تومان است.حال اگر این عدد را در تعداد زندانیانی که در سال گذشته در زندان بودنند ضرب کنیم عددی بدست می آید که شمردن صفرهایش کار سختی خواهد بود تا آنجا که در سال 1395 برای هزینه های جاری مبلغ 514 میلیارد تومان صرف شده است.حال اگر ریزبینانه تر در آمار دقت کنیم ، در سال 1393 کلأ 600000 نفر زندانی داشتیم .در سال 1394 کلأ 450000 نفر بود که 3% آن زن بودنند و 4.7 % کاهش به سال 1393 داشته و 97% مرد یودند.1.94 % افزایش نسبت به سال قبل از این تعداد 8%  ...... بازداشت کاهش داشته و میانگین تعداد محکومان برای احکام سنگین 5.35 % افزایش داشته است. طی سال 1393 و رشد آن در سال 1394 به تفکک جرایم حاکی از رشد 9.89 % جرایم اموال و مالکیت 1.28 % جرایم مواد مخدر و روان گردان که در کل 43.66 بیشترین جرایم را در سال1394 تشکیل می دهند. 4.44 % اعمال یر ضد عفت عمومی و 43% سرقت و ربودن مال غیر که 26.32 % بیشترین جرایم در سال 1394 و 16% جرایم علیه اشخاص که 11.18 % بیشترین جرایم در سال 1394 و 7.87 % سایر جرایم هستند.

نکته جالب اینکه بیشترین فراوانی زندانیان در سال 1394 را گروه سنی 26 تا 32 سال تشکیل می دهد ضمن اینکه زندانیان با تحصیلات دیپلم 21.92 % رشد و زندانیان با تحصیلات ابتدایی و نهضت 9.40 % کاهش داشته که بیانگر افزایش جرایم در میان اقشار تحصیل کرده است.این در حالیست که وضعیت زندانیان مطعلقه و بیوه در سال 1394 نسبت به سال ماقبل 16.74 % و 4.47 % رشد داشته است.

اولین پیام چنین وضعیتی این است که زندان در نظر مسئولان ما صرفأ یک محل نگهداری است نه محل برای بازسازی فردی که تعدد جرم نیز خودگویای این موضوع است. در حالی که همواره وقتی صحبت از وظایف سازمان زندانها به میان آمده از اقدامات تأمینی و تربیتی بوده است، اما حال فقط به همان بخش تأمینی پرداخته  می شود بدون اینکه اقدام تربیتی در موردش انجام شود و این به وضعیت نامناسب بهداشتی و درمانی و روانی زندانها که اضافه شود واقعاً توقع بازسازی فرد را در چنین شرایطی غیر ممکن می سازد.

 نکته ای که به تعمیم تغییر در راستای نگاه جامعه به فرد زندانی انجام می‌شود از خود مسئولین نشأت می گیرد.باید مسئولین نگاهشان به سمتی رود که اگر خطایی کرد و به زندان فرستاده شد به این معنی نیست که تا آخر عمرش گناه کار است و دیگر مستحق هیچ اعتمادی نیست. یعنی تا وقتی زندانهای ما جایی برای اصلاح فرد و آماده کردن او برای بازگشت به جامعه نباشد از طرف جامعه هم علاقه ای به تغییر نگاهش به فرد زندانی نشان نمی‌دهد و همین چرخه زمینه بازگشت او به جرم و زندان را فراهم می‌کند. پس باید در وحله اول نگاه تربیتی در اولویت نگاه تنبیهی قرار گیرد تا با تغییر فضای فیزیکی وکاستن از تشنج ۴۳ % استرس وارده به زندانی اولین قدم ها را برداشت چراکه واقعاً جای تاسف است سازمانی که عنوان تربیتی را یدک می‌کشد شکنجه گاه جسمی و روانی زندانیان باشد.

 و اما راه حل ...

نمی توان صورت مسئله را پاک کنیم یعنی فرد را از جامعه دور کنیم و انتظار داشته باشیم مشکل حل شده است در حالی که اگر نگاه منطقی به مسئله داشته باشیم می دانستیم که اگر فردی خطایی مرتکب شد شرایط جامعه مسئول برگشت او به یک زندگی عادی است و این مسئولیت تا حد زیادی بر عهده سازمان زندانها گذاشته شده است. برای این مهم باید قبول کرد تا با تفکر صرفأ حقوقی و امنیتی نمی‌توان زندانی داشت که کارکرد اجتماعی داشته باشد این واقعیتی است که گریز ناپذیی است.

در اولین قدم تغییر پذیرش نیروهای که مستقیمأ با زندانیان در ارتباط هستند تا مبنای پذیرشان در وحله اول متخصص بودنشان باشد. تخصصی در بازتوانی اجتماعی و روانی افراد خواهد کرد تا تا فرد برگردد و سبب بزه در جامعه نکردند. باید عرصه را برای فعالیت مدرن افراد متخصص فراهم کرد و این کار بدون تغییر نگاه مسئولان بزرگ وکوچک به مقوله ی زندان دارای میسر نیست.

در قدم دوم تغییر نوع مُد زندانیان از پذیرش مخلوط جرایم مختلف به تپولوژی همبندی شخصیتی آنان.

تجربه نشان داده که تفکیک زندانیان بر اساس جرایم مثمر ثمر نیست و تنها دانشگاه بزهکاران تبدیل خواهد شد.چرا که زندان به عنوان یک جامعه کوچک خودش مشغول تقویت خودش است و این تنها در سایه ی غفلت سیاستگذاران و جریان تبدیل به دانشگاه این چنین شده و برگشت اعضایش را به درون خودش تضمین می کند.کاری که مسئولین امر از عدم آن عاجزند.

پس باید این مقوله را جدی گرفت و زندانیان را بر اساس تیپ شخصیتی آنان چینش کرد. مطمئنأ طبقات آن را به وضوح خواهیم دید. همچنان که در دو دهه قبل در مشهد در مدت زمان مدیریت جناب مرتضی بختیاری رئیس سابق سازمان زندانها اتفاق افتاد و ایشان به دلیل نگاه اجتماعی که داشتند و زندان را از نظر حضور مددکاران تقویت کرده بودند همین چینش تأثیرات زیادی در برداشت این تیپ های شخصیتی رنگ دانه های زیادی داشت و برنامه های متعددی در موردشان اجرا کردند.

این پروژه بسیار موفق بود.این کار اگر چه هزینه هایی داشت اما نشان داد می توان کاری کرد که زندان یک فضای سازنده باشد به جای اینکه صرفأ محلی برای نگهداری افراد محکوم باشد.

علت اینکه این پروژه متوقف شد هزینه های آن بود.

در اینجا برای این مشکل سه راه پیشنهاد می کنیم.

اول اینکه جلسات مشترکی را با مسئولین وزارت بهداشت برگذار کرد تا هزینه های آن را مستقبل شوند. چرا که در چهارچوب اساسنامه سازمان وزارت بهداشت می گنجد تا از اِشاعه و گسترش برخی بیماری های جسمی و روانی جامعه جلوگیری نماید چون زندان هم جزئی از جامعه ی بزرگ است.

دوم اینکه سازمان زندانها تقاضای نیاز کند تا در این خصوص انجمن هایی تشکیل گردد تا همانند انجمن معتادین گمنام که سالهاست با سازمان همکاری می کند در این مورد نیز به کمک روان کاوان و مددکاران این معضل برطرف گردد. حتی می توان از کارگروه های هلال احمر در این خصوص کمک خواست.

سوم اینکه اگر در هر شرایطی این هماهنگی ایجاد نشد می توان از غربالگری شخصیتی نمونه استفاده کرد. یعنی بجای مسئولین بندها از سرپرست های شخصیتی استفاده کرد که قبلأ در تفکیک مدل های متفاوت قرار دارند تا هر سرپرست بتواند از نوع شخصیت خود در میان زندانیان انتخاب کند و او مسئول اِجرای پیش برد برنامه ها اصلاحی باشد. این کار به خودسانسوری شخصیتی منجر خواهد شد که تبعات آن به مراتب عالی تر خواهد بود.

و اما حرف آخر

بررسی طرح پیشنهادی همبندی شخصیتی زندانیان باعث کاهش زندانیان و منجر به پیشگیری از تعدکهد جرم خواهد شد، لذا مجریان و مسئولان در جهت این مهم باید گام های مؤثری بردارند و به سلامت روانی و تربیت زندانیان که از نیازهای اساسی آنان است توجه نمایند.

منابع

• مرادی سارا ( 92 ).اثر بخشی درمان شناختی رفتاری به شیوه گروهی بر سلامت روان زنان زندانی.
• امیدیان مهدی ( 93 ).بررسی اثر بخشی مشاوره گروهی به شیوه یکپارچه توحیدی برسازگاری زندانیان مرد.
• ابیاتی کچویی مهدی ( 95 ).تاثیر زندانی بر زندانی و محیط بر زندانی.
• روزنامه ایران.آذر 96، شماره 6650 .
• سایت فرهنگ نیوز.زندان و زندانیان مسئله حل نشده برنامه های توسعه، شبکه مطالعات سیاست گذاری عمومی.
• پیامدی و راهبردی ( مجموعه سخنرانی ها و میزگردهای اولین نشست رؤسای زندانهای سراسر کشور . انتشارات راه تربیت، سال 82
• سایت اِیلنا. مرداد 95 ، بخش اجتماعی.
• خبر گذاری تسنیم. خرداد 96، سرویس اجتماعی .